Η συγκρατημένη αισιοδοξία δεν βλάπτει.

Του π. Γεωργίου Μεταλληνού από το βιβλίο "Σύγχυση - πρόκληση - αφύπνιση"

των εκδόσεων "Αρμός"

 

Ένα κείμενο γραμμένο πριν από είκοσι σχεδόν χρόνια και όμως επίκαιρο όσο ποτέ…

Οι ραγδαίες εξελίξεις των τελευταίων ετών είναι φυσικό να εκπλήσσουν, προ πάντων εκείνους, που έχουν μια στατική αντίληψη για την ιστορία και αγνοούν τον δυναμισμό της. Τόσο στο εσωτερικό, όσο και εκτός Ελλάδος, γινόμαστε θεατές, καθημερινά, εξελίξεων και γεγονότων, που δεν μπορούσαμε να φανταστούμε πριν από μερικά χρόνια. Ποιος μπορούσε λ.χ. να πιστεύσει στη δυνατότητα συνεργασίας Δεξιών και Αριστερών δυνάμεων στην πολιτική ζωή της χώρας μας; Την έκπληξη φανερώνει η στάση μερικών εκπροσώπων των δύο πλευρών, που επιμένουν να στριμώχνονται ακόμη στο χαράκωμά τους. Αλλά και για τους θρησκεύοντες, η έκπληξη δεν ήταν μικρότερη ασφαλώς, διότι αγνοώντας τι σημαίνει πολιτική, είχαν επαναπαυθεί στον κομματικό μονισμό τους και τις συνταγές πολιτικού βίου, με τις οποίες τόσα χρόνια κάποιοι τους τροφοδοτούσαν. Για θυμηθείτε, αλήθεια, τι είχε γίνει στα 1977, όταν κάποιο πολιτικό κόμμα με χριστιανική επωνυμία συνεργάστηκε εκλογικά με μιαν αριστερή παράταξη. Σήμερα όμως και οι περισσότεροι διστακτικοί τείνουν να πιστεύουν, ότι κάτι τέτοιο δεν είναι ασυγχώρητο. Ή μάλλον τα πράγματα τους αναγκάζουν να υποταχθούν στις απρόσμενες εξελίξεις.

Οι εξελίξεις όμως είναι πράγματι περισσότερο εντυπωσιακές έξω από την Ελλάδα. Τείχη αδιαπέραστα κρημνίζονται, κόσμοι ερμητικά κλειστοί ανοίγονται, πολιτικές στάσεις αναθεωρούνται και το μέχρι προ τινός αβυσσαλέο χάσμα ανάμεσα στα δύο πολιτικοοικονομικά μπλοκ γεφυρώνονται με το σφίξιμο των χεριών των ηγετών τους: του Αμερικανού προέδρου Μπους και του Σοβιετικού συναδέλφου του Γκορμπατσόφ. Όλοι μιλούν ενθουσιαστικά για το τέλος του ψυχρού πολέμου και την ανατολή ενός νέου κόσμου.

Για την ανατολή μιας νέας εποχής όμως μιλούμε και στη δική μας γηραιά ήπειρο, την Ευρώπη. Η 1η Ιανουαρίου 1993, η αρχή της «υπαρκτής» Ενωμένης Ευρώπης πλησιάζει. Αναμένονται δε ανακατατάξεις και διαφοροποιήσεις, που θα κάμουν πραγματικότητα την σχεδιαζόμενη νέα ευρωπαϊκή κοινωνία. Και μείς οι Έλληνες, όπως πάντα ευφάνταστοι, ανυποψίαστοι και ονειροπόλοι, πόσες ελπίδες και όνειρα δεν έχουμε συνδέσει με την Ενωμένη Ευρώπη. Πόσοι δεν τη βλέπουν ήδη ως παράδεισο και πανάκεια όλων των εθνικών προβλημάτων. Και θεωρείται, ως συνήθως, αντιδραστικός και καθυστερημένος, ή και εχθρός του λαού ακόμη, εκείνος, που προφητικά εκφράζει κάποιες, όχι αβάσιμες, ανησυχίες, τόσο για την πορεία προς την Πανευρώπη, όσο και για τις νέες σχέσεις των δύο Υπερδυνάμεων.

Το «προφητικά», βέβαια, δε το χρησιμοποιούμε με τη γνωστή θεολογική του σημασία, ώστε να το συσχετίζουμε με χαρισματικές καταστάσεις και θείες εμπνεύσεις. Διότι αρκεί λίγη γνώση, ιστορίας και κοινωνιολογίας, για να μπορεί κανείς να βλέπει μέσα από τις εξελίξεις της εποχής μας και κάποια μεγάλα ερωτηματικά, τα οποία ήδη άρχισαν να διαμορφώνονται. Δεν είναι, έτσι,  λίγοι εκείνοι, που κάνουν λόγο για το άνοιγμα του δρόμου σε ένα πιο εύκολο έλεγχο του κόσμου από ένα κέντρο αποφάσεων. Και αυτό ισχύει, κατ’ αυτούς, τόσο για την προσέγγιση των δύο Υπερδυνάμεων, όσο και για την δική μας Πανευρώπη. Και οι φόβοι αυτοί (αυτό έχει σημασία) δεν προβάλλονται μόνο από κάποιους, που έχουν ήδη δεχθεί τη σφραγίδα του καθυστερημένου και αφελούς, αλλά και από διανοούμενους του Ευρωπαϊκού και Αμερικανικού χώρου, που έχοντας μείνει έξω από τα διάφορα κυκλώματα, διατηρούν ακόμη ελευθερία συνειδήσεως και εκφράσεως. Δεν είναι μόνο το γνωστότατο βιβλίο «1984» του George Orwell , του οποίου η αναφορά σε συστήματα ελέγχου ανθρώπου και κοινωνίας από φανταστική αποδείχθηκε πραγματικότητα «πάσης πραγματικότητος πραγματικωτέρα» στην εποχή μας. Ούτε τα τόσα βιβλία, εκδιδόμενα στη Δύση, που μιλούν για «ολοκληρωτικό έλεγχο» και την προετοιμασία «παγκόσμιας κυβερνήσεως» για την πραγμάτωσή του. Έχουμε και μια καταπληκτική δήλωση του Μπεν Γκουριόν, πρωταγωνιστού του παγκοσμίου σιωνιστικού κινήματος, ο οποίος στις 16/01/1962 δήλωνε στο περιοδικό «Look» τα ακόλουθα:

«Η εικόνα του κόσμου το 1987, όπως τη φαντάζομαι: Ο ψυχρός πόλεμος θα ανήκει στο παρελθόν. Η εσωτερική πίεση της συνεχώς αυξανόμενης διανόησης στη Σοβιετική Ένωση για περισσότερη ελευθερία, και η πίεση των μαζών για άνοδο του βιοτικού επιπέδου, θα οδηγήσει σε μία σταδιακή δημοκρατικοποίηση στη Σοβιετική Ένωση. Από την άλλη πλευρά η αυξανόμενη επιρροή των εργατών και των αγροτών και η αυξανόμενη συμβολή των επιστημόνων θα μεταμορφώσουν τις Η.Π.Α. σε μία ευημερούσα κοινωνία με προγραμματισμένη οικονομία. Δυτική και Ανατολική Ευρώπη θα γίνουν Ομοσπονδία από αυτόνομα κράτη με σοσιαλιστικό και δημοκρατικό σύστημα». Πρόκειται δηλαδή για «προβλέψεις», που σήμερα γίνονται πραγματικότητα. Οι προοπτικές όμως του Μπεν Γκουριόν είναι πολύ ευρύτερες: «Με εξαίρεση τη Σοβιετική Ένωση, μία ομοσπονδιακή Ευρωπαϊκή χώρα, όλες οι άλλες ήπειροι θα ενωθούν σε μια παγκόσμια συμμαχία, στη διάθεση της  οποίας θα βρίσκεται μία διεθνής αστυνομική δύναμη. Όλοι οι στρατοί θα καταργηθούν και δεν θα ξαναγίνουν πόλεμοι. Στην Ιερουσαλήμ τα Ενωμένα Έθνη (τα αληθινά Ενωμένα Έθνη) θα οικοδομήσουν τον βωμό των Προφητών στην υπηρεσία όλων των ομοσπονδιοποιημένων ενωμένων ηπείρων. Εκεί (στην Ιερουσαλήμ) θα είναι η έδρα της Ανωτάτης Αρχής της Ανθρωπότητος και θα λύει όλες τις διαφορές ανάμεσα στις ενωμένες σε ομοσπονδίες ηπείρους, όπως είχε προφητεύσει ο Ησαΐας...»

Οι «προβλέψεις» του Μπεν Γκουριόν συμπίπτουν απόλυτα με τις καταγγελλόμενες από διαφόρους σιωνιστικές προσδοκίες για παγκόσμια αυτοκρατορία. Αν σκεφθούμε δε, ότι ήδη δηλώνεται στα υπεύθυνα ευρωπαϊκά κείμενα, ότι η Ενωμένη Ευρώπη θα είναι Υπέρ-Κράτος με δικό της εθνικό ύμνο, δικό της στρατό, δικό της νόμισμα, δική της σημαία και δική της νομοθεσία, που θα υπερισχύει των εθνικών νομοθεσιών, γιατί να μη δεχθούμε ότι και οι προβλέψεις και για την υπόλοιπη ανθρωπότητα δεν ανταποκρίνονται σε ένα καθορισμένο ήδη και στις λεπτομέρειές του σχέδιο, που σταδιακά πραγματοποιείται;

Σε πόσες, συνεπώς, σκέψεις πρέπει να μας οδηγήσουν όλες οι πραγματοποιούμενες ή αναμενόμενες ενοποιήσεις. Ο κόσμος μας βαδίζει σε μία παγκόσμια ένωση. Το ερώτημα όμως είναι: υπό ποίον Ποιμένα; Θα είναι ο Χριστός της Ορθοδοξίας ο Ποιμήν, ή ο σφετεριζόμενος το έργο του Χριστού, όποιος και αν είναι τελικά, Αντίχριστος; Επί Καίσαρος Αυγούστου «υπό μίαν βασιλείαν εγκόσμιον αι πόλεις γεγένηνται και εις μίαν δεσποτείαν θεότητος τα έθνη επίστευσαν». Από την ενότητα δηλαδή της Pax Romana ο κόσμος προχώρησε στην ενότητα της Πεντηκοστής μέσα στην Εκκλησία. Σήμερα η ανθρωπότητα φαίνεται να βαδίζει σε μίαν ενότητα, που σημαίνει για μας αποχριστιανοποίηση και συγχώνευση όλων των θρησκειών στην χοάνη ενός Παγκοσμίου Κράτους.

Αλλά και ειδικότερα για την Ευρώπη: Το 330, με τη μεταφορά της ρωμαϊκής πρωτεύουσας στην ελληνική Ανατολή, αρχίζει η χριστιανική εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η ορθόδοξη Ρωμανία. Και όταν μετά από μια σειρά υποδουλώσεων και συρρικνώσεων της σ’ Ανατολή και Δύση ήλθε η τελική της πτώση το 1453, η Φραγκική Ευρώπη έκαμε το παν για να εμποδίσει την ανασύστασή της, μέχρι τη δημιουργία των μικρών εθνικών κρατών της Βαλκανικής τον 19ο αιώνα, που στόχο είχαν το θάψιμο της Ρωμιοσύνης και της οικουμενικής ελληνορθόδοξης ιδέας. Όλα δείχνουν, πως η Δυτική Ευρώπη κρατούσε από την εποχή του Ναπολέοντα για τον εαυτό της την ανασύσταση της Ευρωπαϊκής Αυτοκρατορίας, όχι όμως ως ελληνορθόδοξης Ρωμανίας, αλλά ως φραγκοκρατούμενης Πανευρώπης. Το κακό, φυσικά, δεν έγκειται τόσο στο αν τα σχέδια αυτά πραγματώνονται στις ημέρες μας, αλλά κυρίως στο γεγονός, ότι βρίσκονται και κάποιοι βαπτισμένοι ορθόδοξοι, που ούτε καν προβληματίζονται, αν και δεν χειροκροτούν κιόλας αυτές τις εξελίξεις… Νομίζουμε, πως λίγη συγκράτηση στην αισιοδοξία μας δεν βλάπτει!

Λόγοι περί εγκρατείας του Οσίου Εφραίμ του Σύρου

Για την εγκράτεια

Είναι αληθινά μακάριος και τρισμακάριος εκείνος που τηρεί εγκράτεια, διότι πραγματικά η εγκράτεια είναι μεγάλη αρετή. Αλλά ας ως ποιο σημείο και σε πόση έκταση και σε ποια θέματα αναφέρεται ή θεωρείται ή εξετάζεται η εγκράτεια.

Είναι λοιπόν εγκράτεια στη γλώσσα το να μην παρασύρεται κανείς σε λόγια πολλά και ανώφελα, το να συγκρατεί κανείς τη γλώσσα του και να μην κακολογεί , το να μην μιλάει υβριστικά, το να μην καταριέται, το να μην λέει χωρίς σκοπό αυτά που δεν πρέπει, το να συγκρατεί τη γλώσσα του και να μη συκοφαντεί τον ένα στον άλλο, να μην κατηγορεί τον αδελφό, το να μην ξεσκεπάζει τα μυστικά των άλλων, το να μην ασχολείται με ξένες υποθέσεις.

Είναι εγκράτεια και στην ακοή το να την ορίζει κανείς και να μην παρασύρεται από ανώφελα ακούσματα. Είναι εγκράτεια και στους οφθαλμούς το να ορίζει κανείς την όραση του και να μην κοιτάζει ή να περιεργάζεται όλα τα ευχάριστα, και αυτά που δεν πρέπει. Είναι εγκράτεια στο θυμό το να νικά κανείς την οργή του και να μην ανάβει γρήγορα. Είναι εγκράτεια στη φιλοδοξία το να ορίζει κανείς το νου του και να μη θέλει να δοξάζεται, το να μην επιδιώκει τη δόξα, να μην υψώνει τον εαυτό του, να μην επιδιώκει την τιμή, ώστε να φουσκώνει από υπερηφάνεια, να μην υπερηφανεύεται από τους επαίνους.

Είναι εγκράτεια των λογισμών, και αυτούς χρειάζεται να τους κατακρίνει κανείς με το φόβο του Θεού, το να μη συγκατατίθεται κανείς ή να τέρπεται από λογισμό που θέλγει ή ερεθίζει τον άνθρωπο. Είναι εγκράτεια στις τροφές το να ορίζει κανείς τον εαυτό του και να μην επιδιώκει τροφές υπερβολικές ή φαγητά πανάκριβα, το να μην τρώγει κανείς πριν από τον κατάλληλο καιρό ή πριν από την ώρα, το να μην κυριεύεται από το πνεύμα της γαστριμαργίας, το να μην είναι αχόρταγος στα ωραία φαγητά, το να μην επιθυμεί το ένα φαγητό ύστερα από το άλλο.

Είναι εγκράτεια στο ποτό το να ορίζει κανείς τον εαυτό του και να μην κάθεται μαζί με άλλους σε οινοποσίες ή σε απολαύσεις οίνων, το να μην πίνει οίνο άφοβα, το να μην επιδιώκει τις ποικιλίες των ποτών και τις απολαύσεις των παρασκευασμένων κραμάτων, το να μην πίνει χωρίς μέτρο, όχι μόνο το κρασί, αλλά αν είναι δυνατό, ακόμη και το νερό.

Είναι εγκράτεια στην πονηρή επιθυμία και ηδονή, το να ορίζει κανείς τις αισθήσεις του και να μην συμπαρασύρεται από τις επιθυμίες που παρουσιάζονται, το να μην συγκατατίθεται στους λογισμούς που υποκινούν το πάθος της φιληδονίας, το να μην ευχαριστιέται κανείς με την ιδέα ότι κάνει τη βδελυγμία, το να μην κάνει το θέλημα της σαρκός, αλλά αντίθετα να χαλιναγωγεί τα πάθη με το φόβο του Θεού. Διότι αληθινά εγκρατής είναι εκείνος, που επιθυμεί εκείνα τα αθάνατα αγαθά, και ατενίζοντας με το νου του προς αυτά αρνείται αυτή την επιθυμία. Τις συναναστροφές τις αποφεύγει σαν να είναι κάποιο σκοτεινό μέρος· δε χαίρεται με τη θέα γυναικείων προσώπων· με τη θέα γυναικείων σωμάτων δεν τέρπεται· δεν παρασύρεται από την ομορφιά τους· δεν ευχαριστείται από τα μεθυστικά αρώματα· δεν παραπλανάται από τα κολακευτικά τους λόγια. Με γυναίκες, και μάλιστα ασεβείς, δεν συναναστρέφεται· σε συντροφιές γυναικών δεν παραμένει πολύ χρονικό διάστημα.

Ο αληθινά ανδρείος και εγκρατής, ο οποίος και φυλάτει άγρυπνα τον εαυτό του για κείνη την άμετρη ανάπαυση  (την ανάπαυση στη βασιλεία των ουρανών), σε κάθε λογισμό εγκρατεύεται, σε κάθε επιθυμία ορίζει τον εαυτό του, και κάνει αυτό από επιθυμία για τα πνευματικά, και από φόβο για τη μέλλουσα ζωή.

Για την έλλειψη εγκράτειας

Ο ακρατής όμως άνθρωπος, που του λείπει η εγκράτεια, εύκολα κυριεύεται από κάθε άπρεπη πράξη· ο ακρατής μάλιστα είναι φιλήδονος. Ο ακρατής ευχαριστιέται με τα πολλά και ανώφελα λόγια· με τις αργολογίες και τις αστειότητες τέρπεται· επίσης τέρπεται με την απόλαυση των φαγητών. Για την πολυφαγία και την πολυποσία κάνει τον γενναίο, για την ανώφελη ηδονή διεγείρεται. Στους ακάθαρτους λογισμούς συγκατατίθεται, για την ηδονή μωραίνεται· για την κενοδοξία ανοίγει η επιθυμία του, για την τιμή ανάβει η φαντασία του, σαν πραγματικά να του αποδόθηκε τιμή. Στις συναντήσεις με γυναίκες λάμπει από χαρά, από τα κάλλη των γυναικών παρασύρεται, από το χρώμα των σωμάτων τρέφεται, με τις περιποιήσεις θέλγεται, στις συναναστροφές γυναικών και γελωτοποιών έχει αδυναμία· από την ανάπλαση των οπτικών παραστάσεων ανάβει η φαντασία του, από την ανάμνησή τους κυριεύεται· αναπλάθει στη σκέψη του πρόσωπα γυναικών, αγγίγματα χεριών, εναγκαλισμούς σωμάτων, περιπτύξεις μελών, λόγους εμπαθείς, γέλια γοητευτικά, νεύματα ματιών, στολισμό φορεμάτων, χρώματα σωμάτων, κολακευτικές φωνές, συστολές των χειλέων, γλυκύτητα του σώματος, σκηνές κινημάτων του σώματος, στιγμές και τόπους συναναστροφών, και όλα όσα οδηγούν σε ηδονή. Αυτά αναπλάθει στη σκέψη του ο φιλήδονος, ο οποίος και δεν είναι εγκρατής, συγκατανεύοντας στους λογισμούς του.

 Ένας τέτοιος άνθρωπος, αν δει να διαβάζεται λόγος για την σωφροσύνη, κατσουφιάζει. Αν δει κάποια ωφέλιμη σύναξη πατέρων, την αποφεύγει και την θεωρεί άχρηστη. Αν δει αυστηρότητα πατέρων, αισθάνεται αηδία. Αν ακούσει λόγο για τη νηστεία, ταράζεται. Σε σύναξη αδελφών δεν τέρπεται. Αν δει γυναίκες, λάμπει από χαρά· τρέχει επάνω-κάτω βοηθώντας να γίνουν οι εξυπηρετήσεις. Τότε γίνεται ζωηρός και στην ψαλμωδία, γίνεται ζωηρός στο να χαριτολογήσει, για να προκαλέσει το γέλιο, ώστε να κάνει ευχάριστο τον εαυτό του και να τον παρουσιάσει χαριτολόγο και διασκεδαστικό στις γυναίκες που τυγχάνει να είναι παρούσες. Στην ησυχία είναι σκυθρωπός και ασθενής.   

Είναι λοιπόν ελεεινός και ταλαίπωρος, αυτός που δεν έχει εγκράτεια σε κάθε συμπεριφορά και πράξη. Γι’ αυτό αδελφοί, εφόσον πληροφορηθήκαμε τους καρπούς της  εγκρατείας και τα δράγματα  της ακράτειας, ας απομακρυνθούμε απ’ αυτήν, και ας προσκολληθούμε στην εγκράτεια, διότι είναι μεγάλη η αμοιβή της εγκράτειας, και δεν έχει τέλος το μεγαλείο της. Είναι λοιπόν πραγματικά μακάριος αυτός που απέκτησε την εγκράτεια. Είναι μακάριος αυτός που σε κάθε αρετή τακτοποίησε τον εαυτό του και φρόντισε να διακριθεί στα έργα της ευσεβείας. Και είναι μακάριος αυτός που δεν έκανε κρυφή πράξη, η οποία δεν αρέσει στον Θεό, αλλά με όλη την ειλικρίνεια εργάσθηκε τις εντολές του Θεού, και όλες οι πράξεις του έγιναν στο φως, και μακάριος αυτός που δε συμμορφώθηκε με οποιοδήποτε λογισμό, ο οποίος συμβουλεύει ανώφελα έργα.

Και τι να κάνω εγώ που επαίνεσα κάθε αρετή, και δεν ασχολήθηκα ούτε με μία από αυτές, αλλά σπατάλησα τα χρόνια μου σε όλες τις κακίες; Και εκπληρώνεται στην περίπτωσή μου αυτό που έχει γραφεί. «Φορτώνετε στους ανθρώπους φορτία δυσβάσταχτα, και με ένα από τα δάχτυλά σας δεν τα αγγίζετε». (Λουκ. 11,46) Γι αυτό παρακαλώ την αγάπη όλων σας, ευλογημένοι του Χριστού και μέτοχοι του Παραδείσου, φροντίστε όλοι να αρέσετε στον Χριστό, ο οποίος σας στρατολόγησε, μήπως συμβεί να αποβληθεί κανείς από σας, επειδή έδειξε αδιαφορία ή αμέλεια. Όσοι με τη χάρη του Χριστού βρίσκεσθε κάτω από ζυγό υπακοής, προσέχετε να μην κάνετε τα θελήματα της σαρκός, για να μη βρεθούμε αναπολόγητοι μπροστά στο φοβερό εκείνο βήμα, στο οποίο θα γίνει η ανταμοιβή του καθενός, είτε κανείς έκανε καλό είτε έκανε κακό. Αλίμονο σε μένα τότε, διότι πρόκειται να παρουσιαστώ χωρίς παρρησία· και τι θα κάνω την ώρα της αδυσώπητης ανάγκης; Θα είναι μακάριοι όσοι τότε θα παρουσιασθούν στον Κριτή με παρρησία· αυτοί πρόκειται να λάβουν τον άγιο μισθό από το χέρι του Κυρίου. Αλίμονο όμως σ’ αυτούς που θα ντρέπονται τότε για πράξεις ασήμαντες και τιποτένιες. Ως παράδειγμα αναφέρω· ποια απολογία θα υπάρχει σ’ αυτόν που κατακρίνεται για φιλοδοξία ή για αυταρέσκεια ή για παρακοή ή για ανυπακοή ή για γαστριμαργία ή για απερισκεψία ή για πολυλογία ή για υπερηφάνεια ή για αυταρχικότητα ή για θρασύτητα ή για φθόνο ή για φιλονικία ή για οργή ή για κακολογία ή για συκοφαντία; Ποια αιτιολογία θα έχει αυτός που πρόκειται να κατακριθεί γι αυτά τα τιποτένια; Ποιο κέρδος ή ποια απόλαυση κερδίζεις μ’ αυτά; Και ποια δυσκολία υπάρχει να τα αποφεύγεις;

Γι’ αυτό σας παρακαλώ, αδελφοί, κανείς από σας να μην κατακριθεί για κανένα απ’ αυτά. Διότι στα βαριά αμαρτήματα, ξέρω καλά ότι προσέχετε, αλλά αυτά, με την ιδέα ότι τάχα είναι ασήμαντα, ο καθένας τα περιφρονεί, νομίζοντας ότι δε θα γίνει εξέταση γι’ αυτά. Και όμως με αυτά μα κυριεύει ο διάβολος, διότι κάνει τον καθένα μας να τα περιφρονεί, με την ιδέα ότι τάχα είναι τιποτένια. Λοιπόν φροντίστε να μην κυριεύεσθε απ’ αυτά· απεναντίας, φυλάξτε τους εαυτούς σας με κάθε τρόπο, για να δοξασθείτε μαζί με τον Χριστό· διότι σ’ αυτόν ανήκει η δόξα στους αιώνες των αιώνων . Αμήν.