Σχόλια στο γενεαλογικό δένδρο του Ιησού.

Του Κωστή Μπαστιά από το βιβλίο «Νέον Κυριακοδρόμιον»

Δύο Ευαγγέλια παρουσιάζουν το γενεαλογικό δένδρο του Ιησού. Το Ευαγγέλιο του Ματθαίου, που αρχίζει μ’ αυτό, και το Ευαγγέλιο του Λουκά, που παρουσιάζει τη γενεαλογία Του στο τρίτο κεφάλαιο.

Η γενεαλογία του Ματθαίου αρχίζει από τον Αβραάμ για να φτάσει στο Χριστό, ενώ η γενεαλογία του Λουκά αρχίζει αντίστροφα. Από το Χριστό για να φτάσει στον Αδάμ κι απ’ αυτόν στον Θεό. Αλλά δεν είναι αυτή η μόνη διαφορά που παρουσιάζουν μεταξύ τους οι δυο γενεαλογίες. Είναι κι άλλες πολύ σοβαρές που θορύβησαν πολύ τους εξηγητές αρχαίους και νεώτερους.

Οι απορίες όμως κι οι αντιφάσεις που τάχα η ανθρώπινη επιστήμη ανακαλύπτει στα Ευαγγέλια μεταξύ τους, έχει την αφορμή της στα ανθρώπινα κριτήρια κι όχι στα Ευαγγέλια. Το λάθος είναι πως οι περισσότεροι επιζητούν να δουν το Ευαγγέλιο σαν κείμενο επιδεκτικό κριτικής κι απολησμονούν πως τα Ευαγγέλια είναι κείμενα που ξεπερνούν κάθε ανθρώπινη κρίση. Αν δεν ήταν εμπνευσμένα λόγια, αλλά καρποί ενός ανθρωπίνου μυαλού, ή και περισσοτέρων, τότε θα ’χε μεγάλη σημασία η ασυμφωνία του Ματθαίου και του Λουκά στο θέμα της γενεαλογίας του Ιησού. Επειδή όμως δεν είναι έργο ανθρώπων τα κείμενα της Καινής Διαθήκης, αλλά έμπνευση Θεού, οι ασυμφωνίες που παρουσιάζουν είναι ολότελα εξωτερικές και δεν αλλοιώνουν διόλου την εσωτερική αλήθεια που ήρθαν ν’ αποκαλύψουν.

Ο Λουκάς ονομάζει τον πατέρα του Ιωσήφ Ηλί, ενώ ο Ματθαίος γράφει πως λέγεται Ιακώβ. Από τον Αβραάμ ως τον Ιωσήφ ο Λουκάς υπολογίζει  τέσσερις φορές δεκατέσσερις γενεές, ενώ ο Ματθαίος λογαριάζει μονάχα τρείς φορές δεκατέσσερις. Στους δύο γενεαλογικούς καταλόγους μονάχα τα ονόματα του Αβραάμ και του Δαυίδ συμπίπτουν, ενώ στα άλλα ονόματα οι δύο κατάλογοι δεν συμφωνούν μεταξύ τους.

Οι παλαιοί εξηγητές βασάνισαν άδικα τη λογική τους, κι η επιχειρηματολογία πως ο Ματθαίος μας δίνει το δέντρο του Ιωσήφ, ενώ ο Λουκάς δίνει το δέντρο της Μαρίας, υποψιάζομαι πως ανήκει στην ίδια προσπάθεια να χρησιμοποιηθούν λογικά κριτήρια για να εξηγηθεί μια υπερλογική προσφορά.

Οι Εβραίοι δίνανε εξαιρετική σημασία στους γενεαλογικούς καταλόγους, γιατί αυτοί ήταν οι νόμιμες περγαμηνές τους για κάθε κοινωνική, ή πολιτική, ή θρησκευτική τους διεκδίκηση. Κι επειδή έδιναν τέτοια σημασία στους γενεαλογικούς καταλόγους γι’ αυτό και τους κρατούσαν φυλαγμένους στο Ναό. Είναι γνωστό όμως ιστορικά, πως ο Ηρώδης, επειδή ήταν ένας τυχάρπαστος, που δεν είχε, σαν άλλους, σπουδαίο οικογενειακό δέντρο, είχε καταστρέψει τους γενεαλογικούς καταλόγους που ήταν φυλαγμένοι στον Ναό, κι έτσι είναι πολύ πιθανό οι δύο Ευαγγελιστές να στηρίχτηκαν στη μνήμη διαφορετικών προσώπων. Αλλά κι η υπόθεση αυτή είναι μακριά από την ουσία, που είναι μία και μόνη. Ότι παρά τις εξωτερικές αυτές διαφορές, υπάρχει απόλυτη ταυτότητα σκοπού και μια σημασία μυστηριακή στα ονόματα που υπάρχουν και στων δύο Ευαγγελιστών τους γενεαλογικούς καταλόγους. Τ’ άλλα αποτελούν λεπτομέρεια χωρίς σημασία. Αν ενοχλούν την επιστημονικότητα σοφών και τους κάνουν να αμφιβάλλουν για την ιστορικότητα των Ευαγγελικών κειμένων, σ’ αυτό δεν φταίνε τα Ευαγγέλια, αλλά οι σοφοί που δεν κατάφεραν να καταλάβουν, πως αυτή ακριβώς η ασυμφωνία των τριών συνοπτικών μεταξύ τους, σε πολλά σημεία, καθώς και των τριών μαζί με το τέταρτο Ευαγγέλιο του Ιωάννη, είναι η μεγαλύτερη απόδειξη ιστορικότητας. Οι Ευαγγελιστές δεν θέλησαν να παρουσιάσουν εξωτερική ομοιομορφία για λόγους απολογητικούς.

Δεν συνεργάστηκαν, δεν συνωμότησαν, καθώς θέλησαν και αυτό ακόμα να πουν οι γνωστοί ανατόμοι των κειμένων, αλλά έγραψαν για να εκφράσουν την αλήθεια που τους αποκαλύφτηκε. Και την έγραψαν χωρίς να νοιάζονται για εξωτερικές ομοιομορφίες, πασχίζοντας μόνο να δώσουν τις αλήθειες που έφερε, και τη λύτρωση που πρόσφερε ο Ενσαρκωμένος Λόγος και κύρωσεν ο Σταυρωμένος Χριστός. Και σ’ αυτά καμιά αντινομία δεν υπάρχει  ανάμεσα στα Ευαγγέλια, αλλά απόλυτη και ολοκληρωτική ταυτότητα. Η Εκκλησία, που σεβάστηκε αυτή τη γραμμή των Ευαγγελιστών, ούτε σκέφτηκε, ούτε επιχείρησε να συνταιριάσει τα τέσσερα Ευαγγέλια σ’ ένα εξωτερικά ομοιόμορφο σύνολο, αλλά τ’ άφησε καθώς βγήκαν από το χέρι των Ευαγγελιστών, χωρίς καμιά αυθαίρετη και βέβηλη προσθαφαίρεση.

Αλλά μόνο η στενόκαρδη διανόηση στάθηκε σ’ αυτά τα εξωτερικά, όταν μίλησε για τις δυό γενεαλογίες του Ιησού.

Η πίστη στάθηκε σ’ άλλα, κατά πολύ πιο ουσιαστικά και σπουδαία. Στάθηκε στα ονόματα. Αυτά τα Εβραϊκά ονόματα, που για μας, αυτή τη στιγμή, μπορεί να μη σημαίνουν τίποτα, δεν είναι διόλου γυμνά από βαρυσήμαντο νόημα. Είναι, αντίθετα, γεμάτα από νόημα που υπερπλεονάζει και που αν γυρέψουμε την εξήγησή του, θα το πληροφορηθούμε και μείς.

Αν η Ελλάδα είχε έναν Μεσσία, όπως είχε ο λαός του Ισραήλ, κι επιχειρώντας ο βιογράφος του να σχεδιάσει το γενεαλογικό του δέντρο έγραφε σ’ ένα κατάλογο ονόματα σαν του Μιλτιάδη, σαν του Λεωνίδα, σαν του Θεμιστοκλή, σαν του Αριστείδη, σαν του Περικλή, σαν του Σόλωνα ή του Λυκούργου, δεν θα λέγαμε πως αυτά τα ονόματα είναι λέξεις δίχως σημασία. Θα λέγαμε το αντίθετο. Κάθε ένα απ’ αυτά τα ονόματα, θα ‘μοιαζε με κλειδί που μας αποκαλύπτει, η μας ξαναζωντανεύει στη μνήμη κόσμους ολόκληρους, κόσμους πλούσιους σε ωραία έργα, σε ηρωισμούς, σε θυσίες σ’ επιτεύγματα θαυμαστά και αιώνια.

Το ίδιο κι αυτά τα ονόματα στο γενεαλογικό δέντρο του Χριστού. Το καθένα του είναι ένας κόσμος κι ένα ιερό νόημα. Ζοροβάβελ θα πει: Ο κύριος της θύρας του Θεού, Ελιακείμ, θα πει αναστημένος Θεός, Σαδώκ θα πει ο Δίκαιος, Ελιούδ θα πει ιδού ο Θεός, Μάθαν σημαίνει ο Δότης.

Και το σημαντικό είναι πως στον κατάλογο δεν εκφράζονται μόνο τα ονόματα της αρετής, αλλά και της κακίας.

Αυτά τα γνώριζαν όλοι την εποχή εκείνη και το σημαντικότερο είναι, πως τα ονόματα αυτού του δέντρου τα μελέτησε πολλές φορές ο ίδιος ο Ιησούς, και σ’ αυτά τα ονόματα είδε την εικόνα αυτού, που εμείς ονομάζουμε μοίρα και ιστορία και ανθρώπινα πεπρωμένα. Είδε την κλίμακα όλων των δυνατοτήτων του ανθρώπου και προς τον Ουρανό και προς τον  Άδη. Και στοχάστηκε πόσο είναι βαρύ να ξεπεράσει όλην αυτή την κλίμακα μόνος του. Να ξεπεράσει την ιστορία, για ν’ αποκαλύψει στον άνθρωπο τους δρόμους της υπεριστορίας, που άρχιζε από κει όπου τελειώνει το γενεαλογικό δέντρο στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου, δηλαδή από τη γέννηση Αυτού του Ίδιου.