Περί προσευχής

 

Γέρων Γρηγόριος Παπασωτηρίου

 

Τι είναι η προσευχή; Είναι πραγματικά ενέργεια καταπληκτική, δύναμη μεγάλη η προσευχή… Και επιπλέον είναι ο καθρέφτης της χριστιανικής μας ζωής, του πνευματικού μας αγώνα. Από το πόσο προσεύχεται και πως προσεύχεται ο Χριστιανός δείχνει, φανερώνει πόσο πνευματικά εργάζεται ή δεν εργάζεται.

*

Προσευχή είναι να αποκοπείς από όλα τα άλλα. Ούτε τα παιδιά σου να σκέφτεσαι την στιγμή εκείνη, ούτε τα προβλήματα των παιδιών σου. Γιατί διαφορετικά δεν θα μπορέσεις να προσευχηθείς. Έχεις ένα παιδί που ξεστράτισε. Δεν θα το σκέφτεσαι την στιγμή εκείνη. Τι θα σκέφτεσαι; «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον ημάς». Εμάς όλους. Τα παιδιά μου, εμένα, τον κόσμο όλο. Και πραγματικά τη στιγμή εκείνη κάνεις την πιο ζωντανή προσευχή για το παιδί σου. Εάν σκεφτείς «Θεέ μου, το παιδί μου, Θεέ μου το παιδί μου», εάν η σκέψη σου είναι στο παιδί σου, εάν είναι στην αμαρτωλή ζωή του παιδιού σου, τότε δεν κάνεις για προσευχή. Δεν μπορείς να νοιώσεις την παρουσία του Θεού.

Γι αυτό και οι άγιοι Πατέρες, όταν μας διδάσκουν την προσευχή, λένε «μη σκέφτεσθε· όχι εικόνες στην προσευχή, καμμία εικόνα ούτε για το Θεό ούτε για τους ανθρώπους· τίποτε». Γι αυτό και λένε μια απλή προσευχή, με την οποία μπορούν όλοι να προσευχηθούν, «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησον ημάς». Ελέησον ημάς. Και εμένα και όλο τον κόσμο. Ελέησέ μας.

Να το πούμε με την καρδιά μας αυτό. Στην αρχή να σκεφτώ τον πατέρα μου, τα παιδιά μου, τους γνωστούς μου, τους αδελφούς μου, όλους τους οικείους. Αυτούς όλους, Θεέ μου, και όλον τον κόσμο. Ειδικά αυτούς και μετά όλον τον κόσμο. Και αρχίζω και προσεύχομαι γι αυτούς. Ο Θεός ξέρει για ποιους προσεύχομαι. Το ξέρει καλά ο Θεός. Δεν είναι ανάγκη να ονοματίζω, αυτόν, Θεέ μου, εκείνον, Θεέ μου. Αφού τους σκεφτώ για μια στιγμή στην αρχή, έπειτα να φύγει η σκέψη μου από αυτούς και να καταφύγει στο έλεος του Θεού, να παρακαλέσω, να ζητήσω το έλεος του Θεού. Έτσι θα μπορέσω να προσευχηθώ.

*

Όταν είμαστε μέσα στην Εκκλησία τις Κυριακές, τις γιορτές, που πάμε να προσευχηθούμε, όταν στεκόμαστε λιγάκι στο σπίτι να προσευχηθούμε, να κάνουμε το Απόδειπνο το βράδυ, να κάνουμε κάποια  άλλη προσευχή, πρέπει να είμαστε σε εγρήγορση. Γιατί όσο θα μας πολεμήσει ο σατανάς στην προσευχή, πουθενά αλλού δεν θα μας πολεμήσει. Είναι πείρα όλων αυτό, το ότι δηλαδή στην προσευχή πάρα πολύ μας πολεμάει.

*

Και κάτι άλλο να αναφέρουμε. Εάν μέχρι που να μπεις στην Εκκλησία έχεις διάφορους λογισμούς, σκέπτεσαι τις δουλειές σου, σκέπτεσαι τα προβλήματα σου,  σκέπτεσαι τι σου είπε ο άλλος η άλλη, τι σου συνέβη όλη την ημέρα ή εάν, μέχρι προ ολίγου, πριν μπεις στην Εκκλησία, συζητούσες διάφορα περί ανέμων και υδάτων, δεν μπορείς να προσευχηθείς. Αν πας το βράδυ να κάνεις το Απόδειπνό σου, να προσευχηθείς, και αν μέχρι προ ολίγου έβλεπες τηλεόραση (δεν καταφέρομαι κατά της τηλεοράσεως· μπορεί να είναι και καλό το έργο που βλέπεις) ή έκανες συζητήσεις άσχετες, όχι πνευματικές, και έπειτα διακόπτεις και πας να προσευχηθείς, δεν μπορείς να προσευχηθείς. Θα σου έρχονται οι παραστάσεις, αυτά που προηγουμένως είδες στην τηλεόραση, οι συζητήσεις που έκανες. Αυτά θα σου έρχονται στο μυαλό. Δεν μπορείς να προσευχηθείς.

Θέλεις να προσευχηθείς; Πρέπει να υπάρξει κάποιο προοίμιο. Εντάξει· βέβαια άνθρωποι είμαστε και θα συζητήσουμε και τα προβλήματά μας θα πούμε και θα γελάσουμε και οτιδήποτε άλλο θα πούμε. Σταμάτησες. Θέλεις να προσευχηθείς. Μη πας αμέσως στην προσευχή. Κάθισε ένα τέταρτο τουλάχιστον. Διάβασε ένα πνευματικό βιβλίο. Συγκεντρώσου στον εαυτό σου, μείνε εσύ και ο Θεός σου. Να φύγουν όλα από δίπλα σου, να εξαφανιστούν όλα, να πεθάνουν όλα, και γυναίκα και παιδιά και γνωστοί και προβλήματα. Δύο να υπάρχουν. Ναι, εσύ και ο Θεός. Αφού ηρέμησες έτσι, κάθισες έτσι λίγη ώρα, αφού τα ξέχασες όλα, αφού προσπάθησες να τα ξεχάσεις - και αν δυσκολεύεσαι να τα ξεχάσεις, διάβασε ένα πνευματικό βιβλίο, να μείνουν τα τελευταία μέσα στη σκέψη σου, τα πνευματικά να μείνουν - έπειτα πήγαινε να προσευχηθείς. Να δεις… θα την ευχαριστηθείς την προσευχή!

Εάν όμως μέχρι την πόρτα συζητάμε και αμέσως πάμε να προσευχηθούμε, δεν μπορούμε να προσευχηθούμε. Οπωσδήποτε χρειάζεται μια κάποια προετοιμασία.

*

Πρόσεξε πως θα περάσεις τη μέρα σου! Και αλήθεια έχει μεγάλη σημασία το πως περνάμε την ημέρα μας. Αν είμαστε απρόσεκτοι καθ’ όλη την διάρκεια της ημέρας και θέλουμε το βράδυ να προσευχηθούμε, πάρα πολύ θα δυσκολευτούμε. Γιατί η προσευχή δεν είναι κάτι που έρχεται κατά παραγγελία. Άντε τώρα θα προσευχηθώ και εντάξει προσεύχομαι. Όχι. Όχι. Βέβαια είναι δύναμη καταπληκτική, όπως είπαμε, η προσευχή. Η σωστή προσευχή, η καθαρά προσευχή εξαρτάται από την όλη μας ζωή. Πρέπει να προσέξουμε ολόκληρη την ζωή μας, για να μπορέσουμε να προσευχηθούμε σωστά.

*

Ο Θεός είναι δίπλα σου! Ή στην Εκκλησία ή στο σπίτι σου ή στον δρόμο, οπουδήποτε θέλεις να προσευχηθείς, ο Θεός είναι δίπλα σου. Αυτή η πίστη, αυτή η συναίσθηση είναι το πρώτο, το απαραίτητο που πρέπει να σκεφτόμαστε. Έπειτα μια προετοιμασία είναι η μελέτη, είναι η ανάγνωση και η στροφή στον εαυτό μας. Να στρεφόμαστε στον εαυτό μας. Να φύγουμε από όλα τα άλλα.

*

Όταν πάμε στον ναό, πάμε να αγωνιστούμε, μπαίνουμε μέσα σε ένα στάδιο. Μπήκες στον ναό; Μπήκες μέσα στο στάδιο. Και πρέπει συνεχώς να αγωνιζόμαστε. Μέχρι να τελειώσει η  Ακολουθία, χρειάζεται αγώνας συνεχής, συγκέντρωση, στροφή στον εαυτό μας. Γιατί, χωρίς να το καταλάβεις, φεύγει η σκέψη σου. Μα έφυγε; Μη στενοχωριέσαι. Δεν το λέω εγώ. Ο άγιος Ιωάννης της Κλίμακος το λέγει. Μην απελπίζεσαι. Ξανάφερε την πίσω. Ξανά έφυγε; Πάλι φέρ’ την. Μα όσες φορές φεύγει, συνέχεια να την ξαναφέρνεις πίσω. Ναι, όσο περισσότερο την φέρνεις, όσο αγωνίζεσαι περισσότερο, τόσο θα συνηθίσεις στο να προσεύχεσαι και θα μπορείς να προσκολλάσαι στην προσευχή, να νοιώθεις, να ζεις την προσευχή. Βλέπει ο Θεός την θέλησή σου, βλέπει τον αγώνα σου, την επιθυμία σου και βοηθάει ο Θεός.

Μόνο να μην υπάρχει η ραθυμία, η τεμπελιά, και να μην αφηνόμαστε και τρέχει η σκέψη μας δεξιά και αριστερά, οπότε είμαστε εκεί πέρα μόνο σωματικά, ενώ η σκέψη μας είναι οπουδήποτε αλλού. Και αυτό δυστυχώς όχι μόνο δεν μας πειράζει, αλλά κάποιες φορές λέμε κιόλας «να, πήγαμε στην Εκκλησία, κάναμε το καθήκον μας, γυρίσαμε. Τελείωσε. Πάει και αυτό το καθήκον». Είναι ένα καθήκον; Δεν είναι καθήκον. Ούτε υποχρέωση είναι. Η προσευχή είναι ζωή! Μέσα στον ναό η προσευχή είναι η αναπνοή της ψυχής, είναι η ζωή της ψυχής. Καθήκον είναι το να φας; Τρώμε από καθήκον; Όχι. Είναι ανάγκη σωματική, βιολογική ανάγκη είναι. Αλλιώς θα πεθάνεις. Έτσι και η προσευχή είναι μια ανάγκη ψυχής. Απαραίτητη. Είναι η ζωή της ψυχής η προσευχή.

*

Δεν χρειάζεται πολυλογία στην προσευχή. Γι’ αυτό και οι άγιοι Πατέρες λένε ότι η καλύτερη προσευχή είναι να λες μερικές λέξεις, «Κύριε Ιησού Χριστέ Υιέ του Θεού ελέησόν με». Να τις λες και στον δρόμο και στην δουλειά σου. Αν εσύ, γυναίκα, είσαι στο σπίτι μέσα και σκουπίζεις, πλένεις πιάτα, τα μεν χέρια δουλεύουν, αλλά η σκέψη να είναι σε αυτές τις λέξεις, «Κύριε Ιησού Χριστέ ελέησόν με». Όταν η σκέψη μας είναι στο νόημα αυτών των λέξεων και συμμετέχει και η καρδιά μας, το λέμε, όπως είπαμε, με πόνο, κάνουμε την καλύτερη προσευχή. Μπορεί να βαδίζεις στον δρόμο και να κάνεις την ζωντανότερη προσευχή. Μπορεί να δουλεύεις και να κάνεις την καλύτερη προσευχή.

Βλέπετε η προσευχή δεν είναι μόνο να σταθείς στην Εκκλησία μέσα. Είναι απαραίτητη η κοινή προσευχή. Εάν δεν πας να προσευχηθείς την Κυριακή με όλους τους αδελφούς ή δεν καθίσεις το βράδυ να κάνεις ένα Απόδειπνο, μη ζητάς να κάνεις την ευχή. Δεν μπορείς. Είναι αδύνατο. Για να φτάσεις στην ευχή πρέπει να περάσεις από αυτά τα στάδια, της κοινής λατρείας, και έπειτα να φτάσεις εκεί στην ευχή. Αν πεις ότι εγώ δεν θα πάω, ή θα καθίσω στο σπίτι μου και θα λέω την ευχή ή θα κάνω την δουλειά μου και θα λέω την ευχή, δεν κάνεις τίποτε. Ματαιοπονείς.

*

Στα βιβλία τα σχολικά τα παλιά έγραφαν ότι είναι καθήκον η προσευχή, υποχρέωση είναι. Κάτι τέτοιο διαβάζαμε. Δεν είναι ούτε καθήκον ούτε υποχρέωση. Είναι μια τιμή που γίνεται σε αυτό το αδύνατο πλάσμα, στον άνθρωπο, στον τιποτένιο, να συναντήσει τον Θεό Του και να συζητήσει μαζί Του. Είναι μια μεγάλη τιμή, μεγάλη τιμή να θέλει ο Θεός να συζητάμε μαζί Του. Αυτό είναι προσευχή! Είναι συζήτηση, συνδιάλεξη με τον Θεό!

*

Όταν δεν προσέχουμε την ζωή μας και προσπαθούμε μόνο «Να, να κάνουμε προσευχή», τότε μας κοροϊδεύει ο διάβολος, μας εγκαταλείπει η Χάρις του Θεού. Ενώ ο Θεός είπε ρητά «σε αυτόν, ο οποίος τηρεί, φυλάγει τις εντολές μου, σε αυτόν εγώ θα έρθω και θα κατοικήσω» (Ιωάν. ιδ΄ 23). Φυλάμε τις εντολές του Κυρίου, του Ευαγγελίου; Αγωνιζόμαστε τουλάχιστον να τις φυλάξουμε; Όταν αυτός είναι ο αγώνας μας εντάξει, θα βρούμε την προσευχή. Αλλά πρώτα λέγω να προσπαθήσουμε να φυλάξουμε τις εντολές του Κυρίου.

Προσέξτε, μην παρεξηγηθώ! Όχι ότι το βράδυ το Απόδειπνο δεν θα το κάνουμε, τις προσευχές που λέγει η Εκκλησία δεν θα τις κάνουμε. Και αυτά θα μας βοηθήσουν. Το να διαβάζεις τους Χαιρετισμούς της Παναγίας, το να διαβάζεις μια Παράκληση, να διαβάζεις το Απόδειπνο θα σε βοηθήσουν να μπορέσεις να εργαστείς σωστά κατά την διάρκεια της ημέρας. Δεν λέγω «θα προσέχουμε μόνο την ζωή μας και θα τα βγάλουμε πέρα, και το Απόδειπνο και λοιπά, και δεν θα κάνουμε τίποτα». Όχι. Θα κάνεις ότι καταλαβαίνεις, όσο καταλαβαίνεις. Διάβασες μια Παράκληση, διάβασες τους Χαιρετισμούς και δεν κατάλαβες τίποτε. Το ότι κάνεις υπομονή και τα διαβάζεις έχεις μισθό. Τίποτα δεν κατάλαβες, δεν ένοιωσες τίποτε, δεν αισθάνθηκες την προσευχή. Κάνε τα. Επίμενε. Και ο Θεός, που βλέπει την επιμονή και την υπομονή σου εκεί, θα σε βοηθήσει. Αλλά, επαναλαμβάνω, μη μένουμε σε αυτά. Μη μένουμε σε αυτά, στο τι θα διαβάσουμε, ποιόν τρόπο θα ακολουθήσουμε, για να προσευχόμαστε. Αυτό που χρειάζεται είναι να προσέξουμε πάρα πολύ την πρακτική ζωή μας.